Kullanım İzni
Geliştirdiğim(iz) / uyarladığım(ız) ölçme aracının atıf gösterilmesi ve bilimsel araştırmalarla sınırlı olmak kaydıyla kullanılmasına izin veriyorum/z/. İzin için ayrıca e-posta gönderilmesine gerek yoktur.

---

---

Link: https://www.mdpi.com/2227-9032/13/4/370

---

Ölçek Çeşidi: Uyarlama

---

Kategori(ler):

60 Sağlık Bilimleri » 606 Halk Sağlığı

---

Kaynak Türü: Makale

---

Kaynak/Referans:

Yılmaz, S., Ateş, M., & Abay, P. (2025). Adaptation and psychometric assessment of the Turkish version of the Perceived Access to Health Care Questionnaire: Validity and reliability analysis. Healthcare, 13(4), 370. https://doi.org/10.3390/healthcare13040370

---

Geliştiren/Uyarlayan: Salim Yılmaz, Metin Ateş, Perihan Abay

---

Yıl: 2025

---

Kaynak Adı: Adaptation and Psychometric Assessment of the Turkish Version of the Perceived Access to Health Care Questionnaire: Validity and Reliability Analysis

---

Dergi: Healthcare

---

Cilt: 13

---

Sayı: 4

---

Sayfa Aralığı: 1-21

---

DOI: https://doi.org/10.3390/healthcare13040370

---

Sorumlu Yazar: Salim Yılmaz

---

İletişim: salimyilmaz142@gmail.com

---

Ölçülen Özellikler: Erişilebilirlik, Erişim, Kabul Edilebilirlik, Ulaşılabilirlik, Uyum/Uygunluk

---

Alt Boyutlar: Erişilebilirlik, Kabul Edilebilirlik, Ulaşılabilirlik, Uyum/Uygunluk

---

Örnek Maddeler ve Madde Sayıları: Erişilebilirlik (Accessibility):
Madde 1: “İhtiyaç duyduğum hizmetler sağlık kuruluşlarında sunulmaktadır.”
Madde 2: “Sağlık kuruluşlarının evime olan uzaklığı uygundur.”
Madde 3: “Sağlık kuruluşlarına uygun sürede ulaşabiliyorum.”
Madde 4: “Sağlık kuruluşlarına kolaylıkla gidebiliyorum.”

Kabul Edilebilirlik (Acceptability):
Madde 5: “İhtiyaç duyduğum sağlık hizmetlerini sağlık kuruluşlarından alabilmekteyim.”
Madde 6: “Sağlık personeli, ihtiyaçlarımı karşılamak için gerekli bilgi ve beceriye sahiptir.”
Madde 7: “Sağlık kuruluşlarında sunulan hizmetlerin kalitesi yeterlidir.”
Madde 8: “Sağlık personeli, benim ihtiyacım olan bilgi kaynaklarını benim için kullanır.”
Madde 9: “Sağlık personeli beni dikkate dinler.”
Madde 10: “Sağlık çalışanları bana yeterli zamanı ayırır.”
Madde 11: “Sağlıkla ilgili durumumla ilgili tedavi ekibinin (doktor, hemşire, ebe vb.) açıklamalarına güvenirim.”
Madde 12: “Benimle aynı cinsiyette olan sağlık personelinden hizmet alma isteğim dikkate alınır.”

Uyum/Uygunluk (Accommodation):
Madde 13: “Sağlık çalışanları genellikle saygılıdır.”
Madde 14: “Kamu sağlık kuruluşlarındaki çalışma saatleri, ihtiyaç aldığım hizmet için uygundur.”
Madde 15: “Sağlık kuruluşlarının fiziksel özellikleri ihtiyaç duyduğum hizmet için uygundur.”
Madde 16: “Sağlık kuruluşlarında tekerlekli sandalye gibi araçlara kolaylıkla ulaşabilirim.”
Madde 17: “Sağlık personeli tarafından bana verilen eğitimleri anlayabiliyorum.”
Madde 18: “İhtiyaçla ilgili bilgiler, sağlık personeli tarafından anlaşılır bir şekilde verilmektedir.”
Madde 19: “Sağlık çalışanlarıyla iletişimim yeterlidir.”
Madde 20: “Sağlık çalışanları, ihtiyacıma dair verdikleri bilgiyi benim anlayacağımdan emin olmaya çalışırlar.”

Ulaşılabilirlik (Affordability):
Madde 21: “Sağlık kuruluşlarından kolaylıkla randevu alabilmekteyim.”
Madde 22: “İhtiyaç duyduğum sağlık hizmetini almak için bekleme süresi kabul edilebilir.”
Madde 23: “Sağlık kuruluşları sosyal ve ekonomik durumumu dikkate alarak gerekli düzenlemeleri yapmıştır.”



Erişim: Bu bir genel puandır ve 23 maddeyi de kapsar.

---

Ölçek Türü: Algı

---

Kimlere Uygulanabilir: 18-65 yaş aralığındaki bireyler

---

Derecelendirme: 1 = Kesinlikle Katılmıyorum; 2 = Katılmıyorum; 3 = Kararsızım; 4 = Katılıyorum; 5 = Kesinlikle Katılıyorum

---

Ölçek Puanlaması: Ortalama puan üzerinden değerlendirme yapılmaktadır. Bu sebeple 1 ila 5 arasında alınabilecek puanlar değişmektedir. Ters kodlanan madde yoktur.
• Erişilebilirlik (Accessibility) alt boyutu için toplanan puan 4’e;
• Kabul Edilebilirlik (Acceptability) alt boyutu için toplanan puan 8’e;
• Uyum/Uygunluk (Accommodation) alt boyutu için toplanan puan 8’e;
• Ulaşılabilirlik (Affordability) alt boyutu için toplanan puan 3’e bölünecektir.
Ayrıca ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi yapılmış olup ölçüm aracının genel puanın bulunduğu belirlenmiştir. Bu tüm faktörleri içine alan kısım Erişim (Access) olarak adlandırılmış olup tüm maddeler toplanıp 23’e bölünerek bulunmaktadır.

---

Ölçek Değerlendirmesi: Erişilebilirlik (Accessibility): Bu alt boyuttan alınan puan arttıkça sağlık kuruluşlarına coğrafi ve fiziksel açıdan ulaşımın daha kolay olduğu ve bireyin sağlık hizmetlerine erişimle ilgili engellerinin daha az olduğu algılanmaktadır.
Kabul Edilebilirlik (Acceptability): Bu alt boyuttan alınan puan arttıkça sunulan sağlık hizmetlerinin bireyin beklentilerine, değerlerine ve ihtiyaçlarına daha uygun olduğu ve hizmetin benimsenme düzeyinin arttığı kabul edilir.
Uyum/Uygunluk (Accommodation): Bu alt boyuttan alınan puan arttıkça sağlık kuruluşlarının ve çalışanlarının, bireyin kişisel, sosyal veya kurumsal ihtiyaçlarına uyum sağladığı, hizmetlerin bireye uygun hale getirildiği ve bu konuda yeterli düzenlemelerin yapıldığı algısı artar.
Ulaşılabilirlik (Affordability): Bu alt boyuttan alınan puan arttıkça bireyin sağlık hizmetleri için yapması gereken ekonomik ya da diğer kaynak temelli harcamaların daha karşılanabilir olduğu, yani hizmetlerin birey açısından daha bütçe dostu (veya maliyet erişilebilir) olduğu düşünülür.
Erişim (Access): Bu genel puanı ifade etmekte olup alınan puan yükseldikçe bireyin tüm boyutları (erişilebilirlik, kabul edilebilirlik, uyum/uygunluk ve ulaşılabilirlik) kapsayan genel sağlık hizmetlerine erişim algısının daha yüksek olduğu ve sağlık sisteminin bireye sunduğu hizmetlerden daha fazla yararlanabildiği anlaşılır.

---

Çeviri Süreci: Ölçeğin özgün adı “Perceived Access to Health Care Questionnaire” olup, bu çalışma 11 Aralık 2022’de onaylanmıştır. Dilsel/kültürel geçerlik aşamasında iki dil uzmanına danışılmıştır. Uzmanlardan biri ilgili alanda akademik geçmişe sahip, diğeri ise alan dışı bir dilbilimcidir. İki çevirinin terminolojik ve anlamsal değerlendirmeleri karşılaştırılarak tek bir form oluşturulmuştur. Üçüncü adımda, uzmanların puanlamaları sınıf içi korelasyon (intraclass correlation) yöntemiyle değerlendirilmiştir. Ardından beş kişilik bir ekip, uzmanların önerileri doğrultusunda çevirileri gözden geçirerek revizyonlar yapmıştır. Revizyonlar sonrasında, uzmanlar tarafından geriye çeviri (back-translation) işlemi uygulanmıştır. Çevirilerin İngilizce sürümle uyumu, sınıf içi korelasyon katsayıları yardımıyla değerlendirilmiştir. Dilsel uyuma sahip nihai Türkçe çeviri bu adımların sonunda oluşturulmuştur.

Pilot çalışma için 55 katılımcıdan oluşan bir grup seçilmiştir. Bu aşamada, biyopsikososyal demografik özelliklerin heterojenliği incelenmiştir. Temel amaç, maddelerin anlaşılabilirliğini değerlendirmektir. Bunu sağlamak için, Byrne ve ark. (2009) tarafından önerilen bir form pilot çalışmada uyarlanmıştır. Bu form, ölçeğin özgün hâlindeki 30 madde için 5’li Likert tipi bir derecelendirme (1: Hiç anlaşılır değil, 5: Tamamen anlaşılır) sunmuştur. Dilsel ve kültürel geçerlik aşamasına toplam 55 kişi katılmıştır. Bu çalışma, pilot çalışma için literatürde önerilen minimum 50 katılımcı sayısını aşmayı hedeflemiş; bu nedenle 55 kişi dâhil edilmiştir. Kartopu örnekleme yöntemiyle seçilen katılımcıların yaş aralığı 18–65 arasında değişmekteydi (Ortalama = 31,31, SS = 13,38). Bu sayede heterojenliği değerlendirmek için geniş bir yaş aralığı sağlanmıştır. Heterojenlik, gelir, eğitim düzeyi, cinsiyet ve yaş gibi biyopsikososyal demografik özelliklere göre incelenmiştir. Taslak ölçekte 12. ve 26. maddelerin revizyona ihtiyaç duyduğu belirlenmiş; gerekli değişiklikler yapıldıktan sonra, aynı katılımcılarla maddelerin yeniden puanlaması yapılarak pilot çalışma tamamlanmıştır. En düşük madde %89,09’luk bir anlaşılırlık oranına ulaşırken, ölçeğin geneli için anlaşılırlık oranı %93,7 olup yeterli görülmüştür. Bu aşamaların tamamlanmasının ardından, yapı geçerliği sürecinin başında, uygulanan adımlara ilişkin detaylı açıklama orijinal çalışmanın yazarlarıyla paylaşılmıştır.

---

Geçerlik: Bu çalışmada ölçeğin yapı geçerliği, önce 320 katılımcı ile gerçekleştirilen Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve ardından 319 katılımcı ile uygulanan Doğrulayıcı Faktör Analizi sonuçlarıyla incelenmiştir. AFA’da, ilk aşamada temel bileşenler analizi ve “direct oblivion” dönüşümü kullanılarak 13 iterasyon sonunda altı madde ölçekten çıkarılmış ve en sonunda 23 madde kalmıştır. Son AFA’da Kaiser–Meyer–Olkin (KMO) değeri 0,936 gibi mükemmel düzeyde bulunmuş, Bartlett’s test of sphericity sonucu ise faktör analizi için değişkenler arasında anlamlı ilişki olduğunu göstermiştir. Elde edilen 23 maddenin dört faktör altında toplandığı ve bu dört faktörün toplamda %62,904’lük bir varyansı açıkladığı görülmüştür.

Daha sonra 319 katılımcı ile yapılan DFA’da uyum iyiliği indeksleri χ²/df = 2,202, RMSEA = 0,061, GFI = 0,90, AGFI = 0,86, NNFI (TLI) = 0,94, NFI = 0,91 ve CFI = 0,95 olarak bulunmuş ve bu değerler modelin genel olarak iyi bir uyum sergilediğine işaret etmiştir. Ölçeğin alt faktörleri AVE (Average Variance Extracted) değerlerinin ise 0,529 ile 0,561 arasında olduğu görülmüştür. Böylece faktörlerin iç tutarlılığı yüksek, yapı geçerliği ise orta düzeyde olarak değerlendirilmiştir. Bilinen grup geçerliği (known-group validity) analizlerinde yaş ve sağlık hizmetlerine kolay erişim inancı değişkenlerinde anlamlı farklılıklar saptanmış; bu bulgular ölçeğin ilgili değişkenlere duyarlı olduğunu göstermiştir. Ayrıca ilişkisiz (divergent) geçerlik incelemesinde “Bireysel Eylemde Kriz” (Crisis with Individual Action) ve “Yargı” (Judgment) alt boyutlarıyla algılanan sağlık hizmetlerine erişim arasında düşük ve anlamsız korelasyonlar elde edilmesi, bu iki yapının birbirinden bağımsız olduğunu doğrulamıştır. Yakınsak geçerlik (convergent validity) incelemesinde ise kullanılan Ayakta Tedavi Memnuniyet Ölçeği (Outpatient Satisfaction Scale) alt boyutları olan Algılanan Sağlık Hizmetlerine Erişim (Perceived Access to Health Care), Randevu Alma (Appointment), Etkili Muayene (Effective Examination), Personel Tutumu (Staff Attitude), Bekleme Süresi (Waiting Time) ve Genel Memnuniyet (Overall Satisfaction) ile ölçeğin tüm alt boyutları arasında pozitif ve anlamlı korelasyonlar tespit edilmiş olup, çalışmada geliştirilen ölçeğin sağlık hizmetleriyle ilgili memnuniyet faktörleriyle örtüştüğünü ve ilgili yapıları ölçtüğünü doğrulamıştır.

---

Güvenirlik: Çalışma kapsamında ölçeğin güvenirliği, başta Cronbach’s Alfa iç tutarlılık katsayısı üzerinden değerlendirilmiştir. İlk aşamada 30 maddelik ölçeğin alfa değeri 0,936 olarak bulunmuş, bazı maddelerin çıkarılması sonrasında alfa 0,943’e kadar yükselmiştir. AFA sonucunda kalan 23 maddelik formda Cronbach’s alfa değeri 0,939 olarak raporlanmıştır. Ardından, farklı bir örneklem (319 katılımcı) ile doğrulayıcı analiz yapılmış; faktör yapısının korunması sonrasında tüm katılımcılar (n = 639) üzerinde hesaplanan alfa değerleri şu şekilde bulunmuştur: Erişilebilirlik (Accessibility) = 0,825; Kabul Edilebilirlik (Acceptability) = 0,899, Uyum/Uygunluk (Accommodation) = 0,892, Ulaşılabilirlik (Affordability) = 0,773 ve genel “Access” (Erişim) boyutu için 0,943. Ölçeğin faktör düzeyinde ve genel düzeyde yüksek iç tutarlılığa sahip olduğu gözlenmiştir. Ayrıca Composite Reliability için tüm boyutlarda yapılan hesaplamalar CR değerlerini 0,70’in üzerinde tespit etmiştir.

Ayrıca ölçeğin ayrıştırıcılık kapasitesini değerlendirmek amacıyla üst %27’lik grup ile alt %27’lik grup karşılaştırmaları yapılmıştır. Tüm faktörlerde ve genel ölçekte anlamlı farklılıklar gözlenmiş (örneğin, Access boyutu için t = −43,273; p < 0.001); bu da ölçeğin ayırt edici gücünün yüksek olduğunu kanıtlamıştır. Bununla birlikte, rastgele seçilen iki ayrı grup (ilk 173 katılımcı ve son 173 katılımcı) arasında herhangi bir anlamlı farklılık bulunmaması, ölçeğin kararlılığını desteklemiştir. Bland–Altman analizi sonuçlarında tüm faktörlerin ortalama değerlerinin genel “Access” yani "Erişim" puanı ile uyum içinde olduğu ve sistematik bir hata tespit edilmediği gösterilmiştir. Tüm bu sonuçlar, ölçeğin yüksek düzeyde güvenilir bir ölçme aracı olduğunu ortaya koymaktadır.

---

Kullanılan Araştırmalar
scholar.google.com.tr