Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği
Kullanım İzni
Geliştirdiğim(iz) / uyarladığım(ız) ölçme aracının atıf gösterilmesi ve bilimsel araştırmalarla sınırlı olmak kaydıyla kullanılmasına izin veriyorum/z/. Araştırmanının başlangıcında araştırmanın amacı ile bir bilginin sorumlu yazara e-posta gönderilmesi yeterlidir.
Ölçek Çeşidi
Geliştirme
Kategori(ler)
Kaynak Türü
Makale
Kaynak/Referans
Yilmaz, E., & Karahan, N. (2019). Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği’nin geliştirilmesi ve geçerlik güvenirliği. Cukurova Medical Journal, 44, 498-512.
Geliştiren/Uyarlayan
Esra Yılmaz, Nazan Karahan
Yıl
2019
Kaynak Adı
Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği’nin geliştirilmesi ve geçerlik güvenirliği
Sayı
44
Sayfa Aralığı
498-512
Link:
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/798106
Dosyalar
Makale
PDF
DOI
10.17826/cumj.568118
Sorumlu Yazar
Esra Yılmaz
İletişim
esrayilmaz939@gmail.com
Ölçülen Özellikler
Gebelikte sağlıklı yaşam davranışları
Alt Boyutlar
Fiziksel Aktivite
Örnek Maddeler ve Madde Sayıları
1 Gebelik Sorumluluğu 4 2, 3, 4, 5
2 Hijyen 4 11, 12, 13, 15
3 Beslenme
Beslenme Özellikleri Alt Boyutu 6 16, 17, 20, 21, 22, 24,
Besin Kısıtlamaları Alt Boyutu 3 19, 26, 27
4 Fiziksel Aktivite 3 30, 31, 32
5 Seyahat 5 39, 40, 41, 42, 43
6 Gebeliği Kabullenme 4 47, 54, 55
Ölçek Türü
Klinisyen Değerlendirme
Kimlere Uygulanabilir
Gebe
Derecelendirme
5’li Likert
Ölçek Puanlaması
0-145
Ölçek Değerlendirmesi
ölçek puanı arttıkça sağlıklı yaşam davranışı yüksektir
Geçerlik
Yapı geçerliği analizleri
Geliştirilmeye çalışılan "Gebelikte Sağlıklı Yaşam
Davranışları Ölçeği"ne başlangıçta faktör yapısı
sabitlenmeden AFA yapıldığında, 12 alt boyutlu,
maddelerin birbiri ile uyumu düşük bir yapı ortaya
çıkmıştır. Bu durum ölçeğin çok bileşenli ayrık bir
yapı gösterdiğini düşündürmüştür. Faktör yapısı 1’e
sabitlenerek yapılan analizde ise anlamlı sonuçlar elde
edilememiştir. Tekrarlayan analizler ölçeğin
başlangıçta planlandığı gibi faktör yapısı 6’ya
sabitlenerek AFA yapıldığında geçerli sonuçlar
verdiğini göstermiştir. Buna göre ölçeğin; gebelik
sorumluluğu, beslenme, hijyen, fiziksel aktivite,
seyahat ve gebeliği kabullenme olmak üzere 6 (altı) alt
ölçekten oluşması planlanmıştır. Uzman görüşleri ve
kavramsal çerçeve doğrultusunda ölçeğin bir
boyutundan alınan yüksek puanların diğer boyuttan
düşük puan almaya engel oluşturmaması nedeniyle
ölçek “çok bileşenli ayrık bir yapı” olarak kabul
edilmiştir17. Buna göre her bir alt ölçek için ayrı AFA
yapılmıştır.
"Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği"nin
"Gebelik Sorumluluğu" alt ölçeğinde yer alan
maddelerle faktör yapısı sabitlenmeden yapılan AFA
sonuçlarına göre çıkartma değeri 0.10’un altında kalan
1., 6. ve 8. maddeler alt ölçekten çıkarılmıştır. Analiz
tekrarlandığında 7. maddenin çıkartma değeri 0.10’un
altında kaldığından ölçekten çıkarılmasına karar
verilmiştir. "Gebelik Sorumluluğu Alt Ölçeği" nihai
AFA sonuçlarına göre 4 maddenin çıkartma
değerlerinin 0.37 ile 0.62 arasında değiştiği, toplam
varyansın %54.41 oranında açıklandığı ve örüntü
matrisi faktör yük değerlerinin 0.60 ile 0.79 arasında
değiştiği belirlenmiştir.
"Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği"nin
"Hijyen" alt ölçeğinde yer alan maddelerle faktör
yapısı sabitlenmeden yapılan AFA sonuçlarına göre
çıkartma değeri 0.10’un altında kalan 9., 10. ve 14.
maddeler alt ölçekten çıkarılarak analiz
tekrarlanmıştır. "Hijyen Alt Ölçeği" nihai AFA
sonuçlarına göre 4 maddenin, çıkartma değerlerinin
0.37 ile 0.56 arasında değiştiği, toplam varyansın
%49.10 oranında açıklandığı ve örüntü matrisi faktör
yük değerlerinin 0.61 ile 0.75 arasında değiştiği
belirlenmiştir.
"Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği"nin
"Beslenme" alt ölçeğinde yer alan maddelerin AFA
sonuçlarına göre çıkartma değeri 0,10’un altında kalan
18., 23., 25., 28., ve 29. maddeler alt ölçekten
çıkarılarak analiz tekrarlanmıştır. "Beslenme Alt
Ölçeği" nihai AFA sonuçlarına göre 9 maddenin,
çıkartma değerlerinin 0.27 ile 0.63 arasında değiştiği,
maddelerin özdeğerleri ve toplam varyans yüzdeleri
incelendiğinde, ölçeğin iki alt boyuttan oluştuğu
belirlenmiştir. Faktörlerin özdeğerlerinden daha çok
toplam varyansa yaptıkları katkı faktör sayısını
belirlemede önemlidir18. Bu nedenle her bir faktörün toplam varyansa katkısı incelendiğinde; birinci
faktörün %28.24, ikinci faktörün %15.96 oranında
katkı yaptığı ve iki faktörlü yapının toplam varyansın
%44.20’sini açıkladığı saptanmıştır. Ayrıca beslenme
alt ölçeğinin “beslenme özellikleri” olarak adlandırılan
birinci alt boyutunda (6 madde) örüntü matrisi faktör
yük değerlerinin 0.30 ile 0.72 arasında değiştiği, “besin
kısıtlamaları” olarak isimlendirilen ikinci alt boyutunda
(3 madde) örüntü matrisi faktör yük değerlerinin 0.47
ile 0.74 arasında değiştiği belirlenmiştir.
"Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği"nin
"Fiziksel Aktivite" alt ölçeği AFA sonuçlarına göre
çıkartma değeri 0,10’un altında kalan 33., 34. ve 35.
maddeler ile binişik özellik gösteren 36. ve 37.
maddeler çıkarıldıktan sonra, 3 maddenin çıkartma
değerlerinin 0.58 ile 0.71 arasında değiştiği, toplam
varyansın %62.06 oranında açıklandığı ve örüntü
matrisi faktör yük değerlerinin 0.76 ile 0.84 arasında
değiştiği belirlenmiştir.
"Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği"nin
"Seyahat" alt ölçeği AFA sonuçlarına göre çıkartma
değeri 0.10’un altında kalan 38. madde çıkarıldıktan
sonra, 5 maddenin çıkartma değerlerinin 0.41 ile 0.69
arasında değiştiği, toplam varyansın %56.75 oranında
açıklandığı ve örüntü matrisi faktör yük değerlerinin
0.64 ile 0.83 arasında değiştiği saptanmıştır.
"Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği"nin
"Gebeliği Kabullenme" alt ölçeğinde yer alan
maddelerin AFA sonuçlarına göre çıkartma değeri
0.10’un altında kalan maddeler çıkarılarak 4 madde
için yapılan analiz sonucunda çıkartma değerlerinin
0.26 ile 0.60 arasında değiştiği, toplam varyansın
%46.67 oranında açıklandığı ve örüntü matrisi faktör
yük değerlerinin 0.51 ile 0.78 arasında olduğu
belirlenmiştir. AFA sonuçları doğrultusunda alt
ölçekler, oluşturan maddeler ve madde sayıları Tablo
1'deki gibidir. Ölçekte yer alan her bir maddenin toplam ölçek ile
olan ilişkisini belirlemek amacıyla madde korelasyon
analizi yapılmıştır. Bu analiz, ölçeğe dahil edilen her
maddenin ölçeğin tamamıyla ölçülmek istenen
tutumun ne düzeyde iyi ölçüldüğünü belirlemek için
kullanılır. Madde toplam puan korelasyonu yapı
geçerliliğinin sağlanması hakkında bulgular sunar19.
Tablo 2’de nihai ölçekte yer alan 29 maddeye ait
madde toplam puan korelasyonları ve maddenin
ölçekten çıkarıldığı durumda iç tutarlılık katsayıları
verilmiştir.
Araştırmada ikinci aşama olarak çok bileşenli ayrık bir
yapı gösteren ölçeğe ait her bir alt ölçeğin yapısı DFA
yapılarak değerlendirilmiştir. DFA analizi STATA
programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Buna göre
ölçeğe ait her bir alt boyutun Path diyagramı
çıkarılmış, regresyon katsayıları ve p değerleri
incelenmiştir. Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları
Ölçeği’nin; gebelik sorumluluğu alt ölçeğinde
standartlaştırılmış regresyon katsayılarının-0.11 ile
0.93 arasında değiştiği ve uyum indislerine göre
modelin kabul edilebilir düzeyde (RMSEA=0.071,
CFI=0.968, TLI=0,905) olduğu, hijyen alt ölçeğinde
standartlaştırılmış regresyon katsayılarının 0.45 ile
0.64 arasında değiştiği ve uyum indislerine göre
modelin iyi düzeyde (RMSEA=0.036, CFI=0.995,
TLI=0.985) olduğu saptanmıştır. Beslenme alt ölçeği
beslenme özellikleri alt boyutunda standartlaştırılmış
regresyon katsayılarının 0.56 ile 1.40 arasında
değiştiği, uyum indislerine göre modelin kabul
edilebilir düzeyde olduğu (RMSEA=0.062,
CFI=0.968, TLI=0.939) ve besin kısıtlamaları alt
boyutunda standartlaştırılmış regresyon katsayılarının
0.40 ile 0.67 arasında değiştiği ve uyum indislerine göre modelin iyi düzeyde (RMSEA=0.033,
CFI=0.998, TLI=0.991) olduğu görülmüştür.
Fiziksel aktivite alt ölçeğinde standartlaştırılmış
regresyon katsayılarının 0.58 ile 0.82 arasında değiştiği
ve uyum indislerine göre modelin iyi düzeyde
(RMSEA=0.001, CFI=0.999, TLI=0.998) olduğu,
seyahat alt ölçeğinde standartlaştırılmış regresyon
katsayılarının 1.00 ile 2.00 arasında değiştiği ve uyum
indislerine göre modelin iyi düzeyde (RMSEA=0.014,
CFI=1.000, TLI=0.999) olduğu, Gebeliği
kabullenme alt ölçeğinde standartlaştırılmış regresyon
katsayılarının 1.00 ile 3.70 arasında değiştiği ve uyum
indislerine göre modelin iyi düzeyde (RMSEA=0.001,
CFI=1.000, TLI=1.000) olduğu belirlenmiştir (Tablo
3). Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği’nin alt
ölçekleri arasındaki ilişkisi Tablo 4’te verilmiştir.
Analiz sonuçlarımıza göre, alt ölçeklerin yeterli iç
tutarlık ve uyum katsayılarına sahip olduğu, her bir alt
boyut arasında pozitif yönlü zayıf düzeyde anlamlı
ilişki olduğu belirlenmiştir. Buna göre; gebelik
sorumluluğu ile hijyen arasında 0.258'lik, gebelik
sorumluluğu ile beslenme arasında 0.311'lik, gebelik
sorumluluğu ile gebeliği kabullenme arasında
0.259'luk, hijyen ile beslenme arasında 0.353'lük,
hijyen ile gebeliği kabullenme arasında 0.308'lik,
beslenme ile seyahat arasında 0.310'luk, beslenme ile
gebeliği kabullenme 0.324'lük, seyahat ile gebeliği
kabullenme arasında 0.274'lük, gebeliği kabullenme ile gebelik sorumluluğu arasında 0.281'lik korelasyon
mevcut olup istatistiksel olarak genellikle birbiriyle
tutarlı ve aynı özelliği ölçen pozitif yönlü zayıf
düzeyde anlamlı ilişki olduğu gözlendi.
Güvenirlik
Güvenirlik analizleri
Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği'nin
güvenirlik analizleri Cronbach alfa katsayısı ve testtekrar test analizi yapılarak değerlendirilmiştir. Tutum
ölçeklerine ilişkin elde edilen Cronbach alfa katsayısı
değeri, ölçme aracının iç tutarlılık ve güvenirliğinin
göstergesidir. Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları
Ölçeği Cronbach alfa katsayıları Tablo 5’te verilmiş
olup, ölçek toplamının Cronbach alfa katsayısı 0.831
olarak belirlenmiştir. Ölçek maddeleri araştırmanın
uygulama aşamasına geçilmeden önce, 35 gebeye 15
gün ara ile uygulanmıştır. Aynı gruba farklı
zamanlarda ölçek maddeleri uygulanmış olup, elde
edilen puanlar arasındaki korelasyon katsayısı
hesaplanmıştır. Hesaplanan bu sayı güvenirlik
katsayısı olarak kabul edilir. Bu sayı +1’e ne kadar çok
yakınsa güvenirlik de o kadar yüksektir. Tablo 5’te
cevaplayıcıların test-tekrar test güvenirliklerine ilişkin
SKK'nın 0.70-0.91 arasında olduğu belirlenmiştir.
Elde edilen SKK'nın en düşük değeri olan 0.70 ile
testin gücü 0.9985 olarak hesaplanmış olup, bu değer
test-tekrar test uygulanan 35 gebe sayısının yeterli
olduğunu göstermektedir. Ayrıca korelasyon
değerlerinin 0.70 ve üstünde olması test-tekrar test
güvenirliğini sağladığı anlamına gelmektedir. Bu çalışmada, "Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları
Ölçeği" nihai formundan alınan puanlar, gebelerin
sosyo-demografik ve gebelik özellikleri açısından
değerlendirilmiştir. Ölçek puanlarının gebelerin yaşı
ile ilişkisi incelendiğinde, yaş ile gebelik sorumluluğu,
beslenme alt ölçekleri arasında pozitif, fiziksel aktivite
ve gebeliği kabullenme alt ölçekleri arasında negatif
zayıf bir ilişki bulunduğu belirlenmiştir. Buna göre yaş
arttıkça gebelik sorumluluğu ve beslenme puanları
artmakta, fiziksel aktivite ve gebeliği kabullenme
puanları azalmaktadır (Tablo 6).
Tablo 6. Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği
puanlarının yaş değişkeni ile ilişkisi
Alt Ölçekler Yaş Değişkeni
Gebelik Sorumluluğu r 0.130
p 0.000
Hijyen r 0.056
p 0.135
Beslenme r 0.079
p 0.034
Fiziksel Aktivite r -0.123
p 0.001
Seyahat r 0.024
p 0.523
Gebeliği Kabullenme r -0.097
p 0.009
r: Spearman Korelasyon Katsayısı
Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği'nden
alınan puanlar gebelerin eğitim durumu açısından
incelendiğinde beslenme ve fiziksel aktivite alt
ölçeklerinin eğitim durumu ile ilişkisi olmadığı,
gebelik sorumluluğu, hijyen, seyahat, gebeliği
kabullenme alt ölçekleri ile anlamlı ilişki gösterdiği
belirlenmiştir. Ölçeğin gebelik sorumluluğu alt
ölçeğinde ilköğretim ve lise mezunlarının herhangi bir
okuldan mezun olmayanlara göre yüksek, üniversite
ve üzeri eğitim seviyesine sahip olanlara göre
istatistiksel olarak daha düşük puana sahip olduğu
belirlenmiştir (H=12.723, p=0.005). Hijyen alt
ölçeğinde herhangi bir okuldan mezun
olmayan/ilköğretim mezunu gebelerin, lise ve
üniversite ve üzeri mezunlara oranla daha düşük puan
aldığı ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı
olduğu belirlenmiştir (H=49.974, p=0.000). Seyahat
alt ölçeğinde herhangi bir okuldan mezun olmayan
gebelerin ilköğretim ve lise mezunlarına göre,
ilköğretim ve lise mezunlarının, üniversite
mezunlarına göre istatistiksel olarak daha düşük
puana sahip olduğu belirlenmiştir (H=14.215,
p=0.003). Gebeliği kabullenme alt ölçeğinde,
herhangi bir okuldan mezun olmayan gebelerin
ilköğretim, lise, üniversite ve üzeri mezunlara oranla
daha düşük puan aldığı ve aradaki farkın istatistiksel
olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (H=9.510,
p=0.023) (Tablo 7).
Gebelikte Sağlıklı Yaşam Davranışları Ölçeği'nden
alınan puanlar gebelerin çalışma durumu açısından
incelendiğinde beslenme, fiziksel aktivite, gebeliği
kabullenme alt ölçekleri ile çalışma durumu arasında
istatistiksel olarak fark bulunmazken, gebelik
sorumluluğu, hijyen ve seyahat alt ölçeklerinin
puanları yüksek bulunmuştur. Gebelik sorumluluğu
(p=0.056), hijyen (p=0.000), seyahat alt ölçeğinin
ortanca değerleri (p=0.010) çalışma durumu ile ilişkili
bulunmuştur (Tablo 8). Ölçek puanların gebelik
haftası ile ilişkisi incelendiğinde; gebelik haftası ile
hijyen, beslenme, seyahat ve gebeliği kabullenme alt
ölçekleri arasında pozitif yönlü istatistiksel olarak
anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Buna göre,
gebelik haftası arttıkça, hijyen (r=-0.097, p=0.009),
fiziksel aktivite (r=-0.151, p=0.000), gebeliği
kabullenme (r=-0.094, p=0.012) puanları
azalmaktadır (Tablo 9).
Kullanılan Araştırmalar
scholar.google.com.tr